Orta əsrlərin Avropada sona çatması ilə dramaturgiya müstəqil şəkildə kilsə mövzularından ayrılaraq Qərb teatrını formalaşdıran əsas amilə çevrildi. Dinlə heç bir bağlılığı olmayan yeni Avropa teatrı, mətnin dominantlığı ilə xaraketirzə olundu. Mətnin bu və ya digər formada teatrın digər elementlərinə hökmranlıq etməsi XIX əsrin sonlarına kimi davam etdi.
Həmin zaman kəşiyində, Uzaq şərqdə var olan yapon teatr ənənələri buddist dini ayinləri əsasında yaranan dramaturgiya və rəqslərə əsaslanırdı – ta o zamana kimi ki, növbəti əsrin ilk illərində Kabuki fenomeni yarandı.
Kabuki avropalı rəqiblərindən və sələfi Nogakudan fərqli olaraq tamaşanın ərsəyə gəlməsi üçün dramaturgiyaya ehtiyac duyulmaması ilə fərqləndi: burada tamaşanı yaradan əsas amillər vizual elementlər, musiqi, səs, rəqslər və qısa sinopsislər idi.
Lakin Kabukini sələfi ilə birləşdirən bir neçə amil mövcud idi: bunlardan ilki, buddizmə əsaslanan dini-fəlsəfi ideyaların qəlpələrinin hələ də tamaşaların əsas ideyasını təşkil etməsi, tamaşadakı vizual elementlərin və musiqinin hekayənin nəql olunmasında iştirakı və aktyor oyununun sinxronik, stilizə olunmuş hərəkətlər üzərində qurulması idi.
Kabuki teatrının yaranması Edo dövrünün başlanğıc illərinə təsadüf edir. Tokuqava şögünatının təməlini qoyduğu bu dövrün əsas səciyyəvi xüsusiyyəti xariclə hər növ əlaqələrdən imtina edilərək, daxili inkişafa yönəlmək idi. Bu siyasətin nəticəsində Yaponiya özünü dünyadan təcrid edərək, diqqətini intensiv formada sosial-mədəni və iqtisadi inkişafa yönəltdi.
Edo dövrünün mədəni həyatının mühüm hissəsini təşkil edən teatrlar iki qrupa bölünürdü: yüksək rütbəli samuraylar üçün nəzərdə tutulmuş Noo və sadə insaların üz tutduğu Kabuki və Coruri teatrları. Kabuki yeganə dram idi ki, digər iki teatrın estetikasından gen-bol yararlanırdı.
Digər teatrlar ilə yaranan rəqabət Kabuki üçün yalnız bir fürsət idi ki, rəqiblərindən adoptasiyalar edərək daha da zənginləşsin.
Edo dövrünün ikinci yarısından etibarən Kabuki müstəsna şəkildə inkişaf edərək gələcəkdə Qərb teatrlarına bəxş edəcəyi yenilikçi səhnə texnikaları, aktyor oyun ifadələri və performans elementləri ilə zəngin, püxtələşmiş, möhtəşəm sənət nümunəsinə dönüşdü.
Uzun illərin sınaq və təcrübələri nəhayət Kabuki dramaturgiyasının ərsəyə gəlməsinə gətirib çıxartdı. Kabuki pyeslərini digərlərindən ayıran əsas xüsusiyyət onların bu teatrın performans və aktyor-oyun ənənələrinin əsasında yazılmış olmaları idi. Bu pyeslər müstəqil şəkildə mövcud deyildi. Kabuki dramaturgiyası və performansı birlikdə Kabuki janrını müəyyən edən əsas amillərə çevrildi.
XIX əsrin altmışıncı illərindən etibarən Meyci dövrünün gətirdiyi Qərblə yaranan əlaqələrin sayəsində Kabuki teatrı öz qapılarını dünyaya açdı. Bu dövrdən etibarən yapon incəsənəti ilə yaxından tanış olmaq fürsəti əldə edən Avropa, Kabukinin teatr texnikası, performans elementləri və aktyor texniklarını yenilikçi eksperimentlərində sınaqdan keçirdi. Eyni zamanda, Qərb mədəniyyəti Kabuki dramında da öz təsirlərini hiss etdirdi.
Kabuki fenomeninin populyarlığı teatr sferasını aşaraq, siyasi sahədə də özünü göstərdi. XX əsrin otuzuncu illərində Kabuki dramı anidən Yaponiyanın hərbi əməliyyatlarını dəstəkləyən vətənpərvər hərəkatın ünvanlarından biri oldu.
İkinci dünya müharibəsindən sonra Kabuki, Edo və Meyci dövrlərində keçdiyi əzəmətli sənət yolunda formalaşdırdığı estetikasını qoruyub saxlamağa davam edir. Dünya sənət incisi kimi Kabuki, saysız hesabsız oyun texnikaları və performans ünsürləri ilə aktyor və rejissor sənətində yaradıcı axtarışlara mühüm təkan verməyə qadirdir.
Sara Kərimli
ADMİU-nun magistrı
Yazardan aid digər yazılar
Polina Baxtina Moskvada doğulub. Moskva Poliqrafiya Universitetini qrafik rəssam ixtisası ilə bitirib. 10-a yaxın teatr tamaşasında teatr rəssamı kimi çalışıb. Xeyli sayda kitaba illüstrasiyalar işləyib. XIII "Praqa Kvadrinale 2015: ...
“Yuğ” Dövlət Teatrında “Asılqan” adlı yeni tamaşa hazırlanır. Hazırda teatrın yaradıcı heyətinin iştirakı ilə bu səhnə əsərinin məşqləri gedir.
Bu barədə sənət ocağının mətbuat xidmətinin əməkdaşı Suray Öməro...
Müstəqil “M.Teatr”da (“Mənim teatrım”) tanınmış fransız dramaturqu, aktrisa Jasmina Rezanın “Art” adlı əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı tamaşanın premyerası olub.
Yeni tamaşanın quruluşçu rejissoru...
Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının təşkilatçılığı ilə keçirilən "Qonaq teatr" layihəsi davam edir. Layihə çərçivəsində yaxın günlərdə digər bölgə teatrlarının paytaxtımıza gə...
Tərlan Rəsulov - Teatr Olimpiadası 2023: təəssüratlar, ümidlər
Rejissor və pedaqoq, Azərbaycanda ilk interaktiv dOM Teatrının yaradıcısı, Teatr Xadimləri İttifaqının “Eksperimental teatr” laboratoriyasının rəhbəri Tərla...
Mayın 14-də qapalı, 15-də isə açıq nümayiş ilə "Salaam Cinema" icma məkanında "Azərbaycanda sənətçi olmaq nə deməkdir?" adlı sənədli tamaşa nümayiş etdirilib.
Müəllifi Zərif Bəkirova,...
Gəncə Dövlət Dram Teatrı 16-26 may tarixlərində T.C. Trabzon şəhərində keçirilən 23.Uluslararası Karadeniz Tiyatro Festivalında E.İoneskonun "Kral ölür" tamaşası ilə çıxış edəcək. Teatr festivalda Ank...
Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Mehriban Ələkbərzadə Akademik Milli Dram Teatrının bədii rəhbəri təyin edilib.
"Qafqazinfo" xəbər verir ki, bununla bağlı mədəniyyət naziri müvafiq əmr imzalayıb.
Qeyd edək ki, Akademik Milli Dr...
Mayın 13-də Səməd Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının səhnəsində Xalq yazıçısı Elçinin pyesi əsasında hazırlanmış “Otelloya xəyanət” tamaşasının premyerası olacaq.
Tamaşanın quruluşçu re...
Lənkəran Dövlət Dram Teatrında Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Kimdir müqəssir?" vodevilinin motivi əsasında "Müqəssir" tamaşasının məşqləri davam etdirilir. Mistik komediya janrında olan səhnə əsərinin müəl...