Teatrı kinematoqrafiyaya uduzmağa qoymayan nədir?
Teatrın müasir kinematoqrafiya və televiziya ilə müqayisəsi bir çox teatr xadimləri tərəfindən müzakirə və mübahisə mövzusuna çevrilib. Uzun illər "Teatr nədir?" sualına cavab axtarıldığı kimi, "Teatrı kinematoqrafiyaya uduzmağa qoymayan nədir?" sualı da aktual olmuşdur. Teatr yunan dilində "theatron" sözündən götürülüb, mənası "baxıram", "seyr edirəm", "görürəm" kimi anlaşılır. Teatr sintetik sənət növüdür, burada müxtəlif sənətlərin birgəliyi əks olunur. Musiqi, rəqs, vokal, aktyor ifası, pantomima və s. teatr sənətində bir-biri ilə elə çulğaşır ki, birini digərindən ayırmaq çətin olur. Teatr insanın insanla, insanın cəmiyyətlə, insanın zamanla təzadlı və mürəkkəb münasibətlərini özündə əks etdirir. Obyekti insan və insani münasibətlər olan teatrı digər sənət növlərindən fərqləndirən cəhətin nə olması ilə bağlı müzakirələr bir çox alimlərin maraq dairəsində olmuşdur. Bu mövzuda səslənən cavablar sırasında teatrın canlı sənət olması da, kino sənətindən fərqli olaraq "burada" və "indi" yaşanması da, tamaşaçı ilə birbaşa əlaqəyə girə bilmək imkanı da, tamaşaçını öz sıralarına cəlb etmək bacarığı və onunla birbaşa enerji mübadiləsi yaşaması da var. Bundan başqa, insanın daim ehtiyacı olan informasiya ötürücüsü kimi də teatr əvəzsiz məkandır. Rolan Bart belə hesab edir ki, "Teatr əsl polifonik informasiyadır. O, sizin ünvanınıza bir sıra məlumatlar yönəldir. Həmin məlumatların xüsusiyyəti ondadır ki, onlar sinxron, eyni zamanda, ayrı-ayrı ritmdə verilir. Tamaşanın hər dəqiqəsində siz eyni zamanda altı-yeddi məxəzdən (dekorasiya, kostyumlar, işıq, aktyorların düzümü, onların jestləri, mimikası, nitqi) məlumat alırsınız. Burada hər şey rejissorun istəyinə görə, bir kontrapunkda birləşir. Teatrallıq fenomeni bundan ibarətdir”.
Bu gün ictimai həyatımızın bütün sahələrində olduğu kimi, mədəniyyət və incəsənətdə də köklü dəyişikliklər baş verir. Zamanın tələbi teatrın inkişafına təkan verərək, bu gün digər sənət növlərindən fərqləndirilən bir çox keyfiyyətlərini üzə çıxarır. Uzun illər boyunca teatrın "məbəd", "məktəb", "barometr", "güzgü", "böyüdücü şüşə" və s. kimi konseptləri haqqında müxtəlif fikirlər mövcud olmuşdur. Başlanğıcını Qədim Yunanıstanın dini bayramlarından götürən teatr konseptləri artıq aktuallığını itirib. Bu gün kinematoqrafiya, televiziya, texnologiyanın inkişafından bəhrələnən müxtəlif informasiya ötürücüləri ilə rəqabət üçün teatrın sağlam təməli, zamanla səsləşməsi tələb olunur. Bu sağlam təməl, ilk növbədə, teatrın canlı sənət olması ilə bağlıdır.
Fidan Axundova
ADMİU-nun magistrı
