Neoromantizm cərəyanı XIX-XX əsrlərin qovşağında Avropa mədəniyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir. Neoromantizm Qərbi Avropa ölkələrində, xüsusən Fransada, eləcə də ABŞ və Rusiya ədəbiyyatında özünü daha çox göstərmişdir. Bu cərəyan ədəbiyyatda, teatrda, təsviri sənətdə, memarlıqda, heykəltəraşlıqda, musiqidə, dizaynda, eləcə də incəsənətin digər növlərində təzahür etmişdir. Neormantizm elementlərinə siyasətdə, iqtisadiyyatda, fəlsəfədə də rast gəlmək mümkündür.
Neoromantizmin formalaşdığı XIX-XX əsrlərin qovşağında müşahidə olunan əsas xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
ədəbi həyat lövhələrinin mozaik xarakteri;
istiqamətlərin, cərəyanların, məktəblərin çoxluğu, aparıcı istiqamətin yoxluğu,
müxtəlif bədii sistemlərin sərhədlərinin açıq olması;
Neoromantizm XIX əsrin əvvəllərində mövcud olan romantizmin yenidən doğulması kimi də dəyərləndirilir. Yeni romantik qəhrəmana – şəraitə uyğun yox, içində bulunduğu vəziyyətin əksinə yaşayan, sirli, parlaq, dahi qəhrəmana marağın artması parlaq, qeyri-adi süjetə meyil, romantizimin bir sıra janrlarının və prinsiplərinin yenidən aktuallaşması neoromantizm üçün əsas səciyyəvi keyfiyyətlərdir. Neoromantizmi realizmin basqısı ilə gündəmdən çıxarılan, uzun müddət tənəzzül yaşayan romantizmin reanimasiyası kimi anlayırlar. Bu cərəyanın ən cəlbedici cəhətlərindən biri onun optimist pafosu ilə bağlıdır. Geniş yayılmış pessimizmin fonunda neoromantizmin optimist pafosu xüsusilə maraqlı görünür. Neoromantizmin öz ruhuna və formasına görə romantizmə yaxın olması onun öz estetik prinsiplərinin nisbətən gec formalaşmasına səbəb olmuşdur.
Fransız neoromantiklərinin sosial, eləcə də estetik baxışları XIX əsrin son qərinəsində əhəmiyyətli sosial proseslərin, siyasi hərəkatların, ictimai həyatdakı böyük hadisələrin təsiri ilə formalaşırdı. Ədəbi mübarizədə mövqelərini möhkəmlədən neoromantizm xüsusi dünya konsepsiyası yaratmışdı. Neoromantiklər ali və adinin (bayağının) vəhdətini müdafi edirdi. Onların cəmiyyəti yenidən qurmağı hədəfləyən utopik proqramı ayrılıqda hər bir insanın dünyagörüşünü dəyişməyi nəzərdə tuturdu. Bu mənada, Fransada neoromantizm ənələrinin yaranmasında V.Hüqonun böyük xidmətləri olmuşdur. Neoromantiklər hesab edirdilər ki, bütün ali dəyərləri adi gerçəklikdə tapmaq mümkündür. Sadəcə, xüsusi baxım bucağından – daha dəqiq desək, illüziya prizmasından baxmaq lazımdır. Neoromantiklərin xüsusi poetik dünya yaratmaq cəhdləri onların tez-tez poetik dram janrına müraciət etməsinin səbəbini aşkarlayır. Çünki nəzmlə yazılmış dram neoromantiklərə xas olan gerçəkliyin şərti-poetik qavrayışının ifadəsi üçün ən adekvat formadır. “Döyüşən illüziya” dünyaya neoromantik baxışın formalaşmasında istinad nöqtəsi rolunu oynamışdır. Bu xüsusiyyətlər, misal üçün Teodor de Banvilin yaradıcılığında təzahür edir.
Ancaq neoromantiklər uydurulmuş poetik dünyanı reallıqdan ayırmır, illüziyanı gerçəklik kimi qələmə verirlər. Bu meyl özünü daha çox neoromantik tarixilikdə göstərir. Neoromantiklər tarixi əsərlərdə tarix və əfsanənin sintezini yaradırdılar. Məsələn, neoromantik F.Koppe pyeslərinin çoxunda hadisələrin dəqiq yerini və zamanını göstərir. Ancaq təsvir olunmuş hadisələr adətən, təxəyyül məhsulu, təsvir olunan mərhələnin şərti stilizasiyası olur. Məsələn M.Zamakoisin “Təlxəklər” pyesində hadisələrin dəqiq tarixi (1557) göstərilsə də, süjet son dərəcə şərtidir və göstərilən tarixlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Rostanda tarixlə əfsanənin sintezi müəyyən məzmun daşıyır. Poetik dünyanın yaranması, adətən, Rostanın əsərləri üçün son məqsəd deyil, neoromantik qəhrəmanı müvafiq tarixi şəraitə salmaq vasitəsidir.
Şübhəsiz ki, qəhrəman və qəhrəmanın şəxsiyyəti problemi fransız neoromantizminin əsas problemidir. Bu cəhət neoromantizmin ilk nümunələrindən (A. De Bornyenin “Rolandın qızı” dramı, V.Sardunun “Vətən” tarixi dramı) etibarən özünü göstərməyə başlayır. Əgrə Bornye bunu yüksək əxlaqi xarakterlərin yaradılması ilə edirsə, V.Sardu P.Kornelin ənənələrindən istifadə edərək, qəhrəmanlıq situasiyası vasitəsi iə gerçəkləşdirir. Neormantiklər hər iki üsulu mənimsəmiş, ancaq daha çox yüksək əxlaqi xarakterlərin yaradılması yolu na üstünlük vermişlər. Qəhrəmanlıq əməlləri edən şəxsiyyətin təsviri neoromantizm və klassisizmin yaxınlaşması üçün zəmin rolunu oynayıb. Anri de Bornye, Teodor de Banvil, Jak Rişpen, Katol Mendes kimi müəlliflərin yaradıcılığında klassisizmin və romantizmin prinsipləri birləşib. Neoromantiklər üçün qəhrəmanlıq daxili xüsusiyyətdir və o, qəhrəman əməllərdə təzahür etməyə də bilər.
R.Rollanın da yaradıcılığında neoromantizmin bir sıra xüsusiyyətləri özünü göstərir. Rolan neoromanitzmə ən gec gəlib, onun çərçivələrindən ən tez çıxan müəllifir. Artıq 1900-cü illərin əvvəllərində Rollan “İdealizm zəhəri” adlı məqaləsində neoromantizmin başçısı Rostanın yaradıcılığını sərt tənqid etmişdir. Bu, məqalə, əslində, bütünlükdə neoromantizmin tənqidi idi.
Yazardan aid digər yazılar
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Teatr Xadimləti İttifaqının təşkilatçılığı ilə "QONAQ TEATR" layihəsi çərçivəsində növbəti iştirakçı qardaş Türkiyədən olacaq. Antalya...
Akademik Milli Dram Teatrı IX Sankt-Peterburq Beynəlxalq Mədəniyyət Forumunda təmsil olunub. Forumda 73 ölkədən nümayəndə heyəti, eləcə də 30 ölkənin mədəniyyət nazirləri iştirak edib.
Forum çərçivəsində teatr sə...
Bu günlərdə başa çatan I TÜRKSOY Beynəlxalq Teatr Festivalı həm türkdilli ölkələrin müasir teatr prosesini və ona inteqrasiyasını müəyyənləşdirmək, həm də beynəlxalq teatr ictimaiyyətində əməkdaşlıq &u...
Tezliklə Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrında Türk dünyasının tanınmış yazıçı-dramaturqu Tuncer Çüçenoğlunun "Matroşka" pyesi əsasında "Qadınım" tamaşasının premyerası olacaq.
M...
Noyabrın 16-da Sankt-Peterburqda IX Sankt-Peterburq Beynəlxalq Mədəniyyət Forumunun açılışı olub.
Forumda 73 ölkədən nümayəndə heyəti, eləcə də 30 ölkənin mədəniyyət nazirləri iştirak edir.
Noyabrın 18-dək dava...
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Teatr Xadimləti İttifaqının təşkilatçılığı ilə "QONAQ TEATR" layihəsinin növbəti iştirakçısı Naxçıvan Dövlət Milli Dram Teatrı olacaq. Teatrın koll...
Akademik Milli Dram Teatrının laboratoriyasının “Son xətt” tamaşası təqdim olunub.
Tamaşanın nümayişindən əvvəl teatrın bədii rəhbəri, Əməkdar incəsənət xadimi Mehriban Ələkbərzadə çıxış edib. O, 8 Noyabr – Zəfər G&u...
Bakı Uşaq və Gənclər Teatrı Şanlı Qələbəmizin üçüncü ildönümü münasibətilə 1-3 noyabr tarixlərində “Bir teatr-bir festival” layihəsi çərçivəsində “3+3=7” festivalını ke&c...
Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrı ilə Səmərqənd Vilayət Musiqili Dram Teatrı arasında Əməkdaşlıq Memorandumu imzalanıb.
Hər iki teatrın rəhbəri – Əməkdar incəsənət xadimi, fəlsəfə doktoru Əliqismət Lalayev və Özbəkistanın ...
Azərbaycanda CHARACTERS Müasir Dramaturgiya Festivalı keçirilir. İsveçrə İnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatının dəstəyi ilə, dramaturq İsmayıl İmanın təşkilatçılığı və kuratorluğu ilə həyata keçirilən layihənin tərəfdaşla...