Tarix boyu kukla teatrlarında, bir qayda olaraq, müharibə dönəmində özündə inqilabi elementlər əks etdirən tamaşalara rast gəlirik. Cəmiyyət kukla obrazlarında özünün kəskin mövqeli xarakterini müşahidə ediridi. Kuklaların bu cür siyasi rolu ilk olaraq XVII əsrdən başlayır. İngiltərədə İtalyan kukla obrazı Pulçinellodan təsirlənərək yaradılan Panç müharibə yaşayan bir ölkədə tezliklə xalq sevgisini qazanmışdı.
1643-cü ildə İngiltərə hakimiyyəti inqilabi propoqandaların yayılmasından təşvişə düşərək, teatrların bağlanması haqqında əmr vermişdi.Kukla sənəti bu zaman aktyorların işsiz qalmasından və teatr yasaqlarından qurtulmaq vasitəsi kimi meydana çıxmışdı. İlk başlarda buna qarşı tədbir görülməsə də, Panç obrazının meydana gəlişi hakim dairələrdə narahatlıq doğururdu. George Speight “Panç və Cudi: bir tarix” adlı kitabında Pançın məhvedici xarakterə sahib kloun olduğunu qeyd edirdi. O yepiskopa və krala cavab qaytaran, hər kəsi ələ salmaq səlahiyyətinə malik təlxək idi. Panç əvvəlcə marionet, daha sonra əlcək kukla kimi nümayiş olunurdu.
XVIII əsrin sonunda isə Fransada bu xarakterə Ginyol adı ilə rast gəlirik. Tədqiqatçılar Ginyol tamaşalarının cəmiyyətin içindən doğan, xalqa yaxın ünsürlərlə zəngin olduğunu vurğulayır. Burada tamaşalar sərt siyasi məzmunlu dialoqlarla müşayət olunurdu. Bu tamaşalar inqilabın qaynar bölgəsi olan Lionda tez-tez qalmaqalla nəticələnirdi. Yoxsul mədənçi və toxucuların iştirak etdiyi kütləvi ixtişaşdan sonra Ginyol tamaşaları dövlətin nəzarəti altına alındı, artıq kukla tamaşaları ilə məşhurlaşan Lionda kuklaçılar tamaşaçılardan uzaq düşdülər. Bu tamaşalar XVIII əsrin sonları qadağan olundu və XIX əsrin ortalarına qədər tamaşaların mətnləri də məhv edildi.
İlk gündən etibarən radikal kuklaçılıq cinayət əməli kimi qəbul olunurdu. Həm İngiltərədə, həm də Fransada kuklaçı aktyorlara lisenziya verilməməsi onları acınacaqlı durumda qoymuşdu. Artıq səyyar kuklaçılar insanlar tərəfindən şübhə ilə qarşılanır və cinayətkar əməlləriyaymaqda ittiham olunurdular.
XIX əsrdə isə radikal teatr ənənəsini dövrün ən məşhur nümayəndələrindən olan anarxist Alfred Jarri davam etdirirdi. Gənclik illərindən kukla teatrına maraq göstərən Alfred Jarri burjuaziyanın bayağılığına kəskin reaksiyası ilə seçilirdi. Onun Ren liseyində yoldaşları ilə birgə yazdığı, daha sonralar düzəliş edərək öz adından nəşr etdirdiyi “Kral Ubyu” pyesi Avropa teatr tarixində avanqardın başlanğıcı hesab olunur. 1896-cı ildə Evr teatrında tamaşanın premyerası keçirildi. Tamaşada Firmen Jemye ilə yanaşı kukla obrazları da yer alırdı. Qalmaqalla nəticələnən “Kral Ubyu” XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Alfred Jarrinin avanqardın atası adlandırılmasına səbəb oldu.
XX əsrdə isə Vyetnam müharibəsinə etirazını bildirən Piter Şuman radikal mövqeli yeni teatrın əsasını qoyur. O, ilk əvvəl Vyetnamda inqilabi çıxışların aktiv iştirakçısı olsa da, daha sonra əlində plakat bütün şəhəri dolaşmaq əvəzinə, bunu daha effektiv üsul vasitə olan küçə şousu ilə göstərməyin tərəfdarı kimi çıxış edir. Bu baxımdan antimilitarist mövzulu tamaşaların müəllifi olur, Şounun qəhrəmanı qismində nəhəngliyi ilə diqqət çəkən, protesto sərgiləyən marionetlər yaradır.
Amerikada 1963–cü ildə yaranmış “Çörək və Marionet” teatrı dünya miqyasında yetərincə tanınmasa da, Amerikanın siyasi həyatında çox önəmli yer tuturdu. Amerikan rəssam, heykəltaraş və rejissoru Piter Şumanın “kasıb incəsənət” axtarışı bu teatrın meydana gəlməsi ilə nəticələnmişdi. Teatrın adının seçilməsi təsadüfi olmayıb Şumanın məqsədinə xidmət edirdi. O, deyirdi: “İncəsənət - çörəkdir. İncəsənət hər kəs üçün çörək qədər gərəkli olmalıdır”. Çörək sözü burada simvolik əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, həm də praktikada tətbiq olunurdu. Tamaşaların sonunda tamaşaçılara çovdar çörəyi paylanırdı.
Teatrın ilkin məqsədi siyasi hadisələrə öz etirazını fərqli şəkildə ifadə etmək olsa da, zamanla əyləncəvi xarakter üstünlük təşkil etdi. 1998-ci ildə isə tamaşa zamanı bir nəfərin ölümü ilə nəticələnən hadisədən sonra hökumət pulsuz tamaşaların göstərilməsinə qadağa qoydu. Hazırda bu teatrın ev muzeyi fəaliyyət göstərir.
Noyabrın 28-də “YARAT” Müasir İncəsənət Mərkəzində Jan Jenenin məşhur “Qulluqçular” pyesi əsasında hazırlanmış eyniadlı tamaşa nümayiş olunacaq. Tamaşanın rejissoru, xoreoqrafı və musiqi tərtibatçısı S.Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Akademik Rus...
Mədəniyyət, incəsənət və əyləncə mərkəzi olan DasDas, sənətsevərləri yenidən teatr ilə görüşdürməyə hazırlaşır. Pandemiya tədbirləri çərçivəsində tətbiq olunan məhdudiyyətlər səbəbiylə İstanbul Ataşəhər Metropoldaki səhnə...
Ağlın və qəlbin dünyaya münasibəti
“Ekspressionizm” termini latıncadan “ifadə” mənasını verən “expressio” sözündən götürülüb. İncəsənətdə modernizm mərhələsinin cərəyanlar...
Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyliyə həsr edilmiş XI Beynəlxalq Musiqi Festivalı çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrı üç səhnə əsəri ilə teatrsevərlərin görüşünə gələcək. Sentyabrın 20-də və 22-də dahi bəstəkarın “O olmasın, bu o...
Oktyabrın 29-da Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrına dövlət statusu verilməsinin 100 illiyi münasibətilə təntənəli tədbir keçirilib. Tədbirdə dövlət və hökumət rəsmiləri, ictimaiyyət nümayəndələri, mədəniyyət xadimləri iştirak ediblər.Əvvəl...
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, TeatrO.az sənət portalı və müstəqil dOM teatrının əməkdaşlığı ilə “Sayt-spesifik teatr” mövzusunda seminar keçiriləcək.Seminarın spikeri dOM Teatrının bədii rəhbəri Tərlan Rəsulovdur.Tərlan Rəsu...
TeatrO.az Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktyoru, Əməkdar artist, “Zirvə” mükafatı və “Stanislavski” medalı laureatı Şövqi Hüseynovla müsahibəni təqdim edir.
Dağlar Yusif: Şövqi bəy, te...
Yaradıcı Təşəbbüslər Mərkəzi “İncəsənət videomühazirələri” adlı yeni layihə həyata keçirir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə təşkil etdiyi “Mədəniyyət s...
Gəncliyinin ən gözəl çağını yaşayır. Yoxdan nələrsə var etməyə can atır. Bunun üçün əlindən gələni, hətta gəlməyəni də etməyə səy göstərir. Arzularına, hədəflərinə addım-addım yaxınlaşır. Bu, asan olmasa da, hədəfindən vaz keçmir. Hər dəfəsində müxtə...