“Qağayı” məyus həyatların komediyasıdır; hər bir personaj öz həyatındakı məyusluqları özünəməxsus şəkildə həll etməlidir. A.P.Çexovun əksər pyesləri kimi “Qağayı”da da hadisələr şəhərdə deyil, kənddə cərəyan edir, bunun səbəbi kənddə insanların hər gün bir-birləri ilə hal-əhval tutmağa məcbur olmasıdır. Bu da Çexovun yazdığı psixoloji realizm üslubunu ortaya qoyur. O, Tolstoy, Dostoyevski və Turgenev kimi böyük rus realistlərindən təsirlənib və bu, onun bütün pyeslərində, o cümlədən “Qağayı”da da aydın görünür. Qağayı, pyesi boyu eyni tonda davam edən naturalistik bir əsərdir.
Pyes məşhur aktrisa Arkadinanın qısamüddətli tətil üçün sevgilisi, yazıçı Triqorinlə birlikdə qardaşı Sorinin mülkünə gəlişi ilə başlayır. Bütün qonaqlar Arkadinanın oğlu Konstantin Treplyovun yazdığı və rejissoru olduğu tamaşaya baxmağa yollanır, bu, onun yeni bir teatr yaratmaq cəhdidir. Bunu anasının rəğbətini qazanmaq üçün edir. O, həqiqətən də yeni teatr növü yaratmağa çalışır. Aparıcı obraz, qonşu mülkdən olan Nina adlı bir qızdır ki, bu yazı ondan bəhs edəcək.
Qağayı qarşılıqsız sevgi ilə dolu bir əsərdir, çünki demək olar, bütün personajlar onları sevməyən birini sevirlər. Nina, öz növbəsində Konstantin tərəfindən sevilir, Konstantinə heyran olan Maşa isə məktəb müəllimi Medvedenko tərəfindən sevilir.
Əsərə adını vermiş qağayı Ninadır - “Qağayı kimi xoşbəxt və azad” - belə təsvir edirdi Triqorin.
Nina Zareçnaya mühüm inkişaf yolu keçən mürəkkəb obrazdır. Başlanğıcda o, arzularla dolu gənc və idealistdir; aktrisa olmaq və səhnədə uğur qazanmaq xəyalları ilə doludur. Ninanın xarakteri onun romantizmi ilə seçilir və bu, yazıçı Konstantin Treplyovla münasibətində özünü büruzə verir. Treplyovla ilk qarşılıqlı əlaqələri onun romantik təbiətini və bədii axtarışlara olan həvəsini əks etdirir. Nina obrazı həyata keçməmiş arzuları və bədii dünyanın sərt reallıqlarını təmsil edir.
Nina Zareçnaya şəxsiyyəti ilkin olaraq gənclik idealizmi və ehtirası ilə seçilir. Təəccüblü deyil ki, “Nina” fars dilindən tərcümədə “xəyalpərəst” deməkdir. O, qərarlıdır, aktrisa olmaq və səhnədə uğur qazanmaq xəyalları ilə doludur. Pyesin gedişatında Nina, Triqorinlə nakam münasibəti və sonradan üzləşdiyi çətinliklər də daxil olmaqla xeyli əziyyətlərə məruz qalır. Ninanın xəyalları puç olur və o, nikbin gənc qadından kədərli və məyus bir insana çevrilir. Lakin Nina dözümlülüyü və qətiyyəti sayəsində uğursuzluqlar qarşısında belə öz varlığını qoruyub saxlayır.
Nina Zareçnayanın ailəsi ilə münasibəti pyesdə geniş şəkildə araşdırılmır. Bununla belə, onun xarakterinin anlaşılmasına kömək edən ailə ilə bağlı bəzi elementlər qeyd olunur. Nina varlı torpaq sahibinin qızı kimi təsvir edilir. Onun ailəsi nisbətən imkanlı görünür və bu da ona aktyorluq həvəsini davam etdirmək imkanı verir. Buna baxmayaraq, pyesdə onun ailə dinamikasına ciddi diqqət yetirilmir.
Nina və Treplyov - başlanğıcda onların əlaqəsi gənclik idealizmi, ortaq arzular və sənətə qarşılıqlı maraq ilə xarakterizə olunur. Lakin pyes irəlilədikcə Treplyovun özünə qarşı güvənsizliyi, bədii ambisiyalarını həyata keçirməklə bağlı çətinlikləri və xarici təsirlər səbəbilə onların münasibəti gərginləşir. Ninanın məşhur yazıçı və Treplyovun anasının sevgilisi Triqorinlə münasibəti onların münasibətlərində dönüş nöqtəsinə çevrilir. Bu münasibət Ninanın emosional və psixoloji cəhətdən dağılmasına səbəb olur. Nina və Treplyov arasındakı dinamika qarşılıqsız sevginin daha geniş mövzularını və xarici qüvvələrin şəxsi münasibətlərə təsirini əks etdirir.
Nina və Triqorin - arasındakı münasibət dramın əsasını təşkil edir. Əvvəlcə Nina uğurlu yazıçı olan Triqorinə aşiq olur. Lakin onların münasibəti Nina üçün dərin dağıdıcı nəticələrə gətirib çıxarır. Triqorin, Nina ilə əlaqəli olsa da, emosional olaraq ona uzaq qalır. Nina isə Triqorinə uğurun simvolu və istədiyi qlamur dünyaya açılan qapı kimi baxır. Bununla belə, Triqorinin ona qarşılıq verə bilməməsi və diqqətini öz karyerasına yönəltməsi Ninanın təcrid və ümidsizlik hisslərinə səbəb olur. Bu münasibət, seçimlərin şəxsi münasibətlərə təsirini araşdırır və fədakarlıqların gətirib çıxardığı nəticələrin acı bir nümunəsinə çevrilir.
Nina və Arkadina - Arkadina obrazı yalnız özünü düşünən və oğlunun sənət axtarışlarına bir qədər laqeyd yanaşan uğurlu aktrisa kimi təsvir olunur. Nina isə aktyorluq sahəsində gənclik idealizminin və istəklərinin təmsilçisidir. Pyes irəlilədikcə Ninanın Arkadina ilə münasibəti dolayı yolla Ninanın teatr dünyasındakı mübarizəsinə təsir edir.
Ninanın aktyorluğa can atması və Treplyovla romantik əlaqəsi onu mürəkkəb münasibətlərə aparır. Nina və Arkadina arasında birbaşa qarşılıqlı əlaqə geniş olmasa da, valideyn fiqurlarının gənc personajların istəklərinə təsiri pyesin mühüm elementidir. Xarakter dinamikası gənc nəslin yaşlı nəslin kölgəsində üzləşdiyi çətinlikləri vurğulayır.
Nina Zareçnayanın Anton Çexovun “Qağayı” əsərində təsvir olunan hadisələrdən kənar taleyi pyesdə təfərrüatlı şəkildə göstərilmir. Hekayə, personajları qeyri-müəyyənlik vəziyyətində qoyur, onu şərhə açır və oxuculara personajların gələcək taleyi haqqında spekulyasiya imkanı verir.
Pyesdə Nina nikahdankənar doğulmuş uşaq və gündən-günə pisləşən aktyor karyerası da daxil olmaqla çətin tale ilə üzləşir. Çexov çox vaxt personajların hekayələrinin həllini göstərmir, oxucuları seçimlərinin nəticələri haqqında düşünməyə dəvət edir.
Ninanın gələcəyi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik həyatın gözlənilməz və tez-tez təlatümlü təbiətini vurğulayan düşünülmüş bədii seçimdir. Odur ki, Ninanın həyatının pyesdəki hadisələrdən kənarda hər hansısa təsviri Çexovun pyesinin kanonik davamı deyil, yaradıcı yozum olardı.
Pyesin sonunda Ninanın Konstantin Treplyova gəlişi təsirli və simvolik məqamdır. Ziyarət, hər iki personajın əsaslı dəyişikliklərə məruz qaldığı və çətinliklərlə üzləşdiyi əhəmiyyətli bir zaman keçdikdən sonra baş verir.
Ninanın səfərini bir neçə şəkildə şərh etmək olar:
Onların münasibətlərinin mürəkkəbliyi, zamanın keçməsi və həyatlarında baş verən dəyişikliklər bu son görüşün emosional dərinliyinə kömək edir.
Pyesin sonlarına doğru bir məqam xeyli marağımı çəkir. Niyə Nina bu qədər çətinliklərə baxmayaraq Triqorini sevməyə davam edir? Ninanın Triqorin sevgisi mürəkkəbdir. Triqorin uğurlu yazıçıdır və Ninanı onun intellekti, cazibəsi cəlb edir. Bununla belə, onun məhəbbəti də müəyyən sadəlövhlükdən qaynaqlanır, bu da onun eşqini hekayənin gedişatında xəyal qırıqlığına məruz qoyur. Ninanın Triqorinə sonsuz məhəbbəti tamaşadakı bir neçə element vasitəsilə başa düşülə bilər:
Ninanın Triqorinə bəslədiyi hisslər pyesin gedişatında Ninanın seçimləri nəticəsində daha da mürəkkəbləşir. Triqorin və Nina arasındakı dinamika çoxşaxəlidir, bu sadə sevgi hekayəsi deyil. Üzləşdiyi çətinliklərə baxmayaraq Ninanın sevgisindən heçnə azalmır, əksinə Treplyovla görüşündə Triqorini əvvəlkinə nisbətən daha çox sevdiyini deyir. Onun Triqorinə olan məhəbbəti həqiqi heyranlıq və romantik həyat arzusunun qarışığını təmsil edir.
Mahiyyət etibarı ilə, Ninanın Triqorinə davamlı məhəbbəti romantik idealizmin, şəxsi istəklərin və personajların emosional incəliklərinin qarşılıqlı təsirindən ibarətdir.
Ninanın şəxsiyyəti, onun bədii ambisiyaları ilə dərin əlaqəsi ilə seçilir və onun mübarizəsi həyatın sərt reallıqlarında arzularının arxasınca getməyin mürəkkəbliklərini ortaya qoyur. O, fədakarlıq mövzusunu və “sənət axtarışının fərdin emosional rifahına gətirə biləcəyi zərər” mövzusunu ortaya qoyur. Onun trayektoriyası istəklərin arxasınca getməyin dəyərini və onun insanın psixikasına vura biləcəyi zərəri vurğulayır. Əsər boyu simvolik bir rol oynayan qağayı, Ninanın öz taleyinin simvoluna çevrilir. Nina Qağayıdır, lakin yazının əvvəlində qeyd etdiyim “xoşbəxt və azad Qağayı” yox, “bir kişi tərəfindən məhv edilən Qağayı.”
Aytən Abdullayeva
Tələbə-teatrşünas
